-
1 иртә
1. сущ.; прям.; перен.1) у́тро, у́тренняя пора́кышкы иртә — зи́мнее у́тро
иртә кичтән хәерлерәк — (погов.) у́тро ве́чера мудрене́е
2) у́тренник; см. тж. иртәлек2. прил.балалар иртәсе — де́тский у́тренник
1) ра́нний, наступи́вший ра́но ( о времени года)иртә (килгән) яз — ра́нняя весна́
иртә (килгән) үлем — ра́нняя, безвре́менная смерть
2) ра́нний, скороспе́лый (о фруктах, овощах)3. нареч.бәрәңгенең һәм яшелчәнең иртә өлгерешле сортлары — ра́нние сорта́ карто́феля и овоще́й
1) ра́но, преждевре́менно, ра́ньше вре́мени ( вступать в брак)иртә картаю — ра́но соста́риться
көз иртә килде — о́сень наступи́ла ра́но
2) ра́но, ра́ньшеиртә кычкырган күкенең башы авырта — (посл.) ра́но пта́шечка запе́ла, как бы ко́шечка не съе́ла (букв. у куку́шки, закукова́вшей ра́но, голова́ боли́т)
3) в знач. сказ. ра́но, ранова́тоашарга иртә әле — обе́дать ещё ра́но
•- иртә буаз
- иртә намазы••иртә кереп яту — ра́но умере́ть
иртә таңнан — ра́нним у́тром, спозара́нку; до петухо́в, чуть свет, ни свет ни заря́
иртә таңнан кара төнгә кадәр (хәтле, чаклы) —см. иртәдән кичкә кадәр
иртә туып кич калган — как со́нная му́ха ( о медлительном человеке)
- иртәдән кичкә кадәриртәме-соңмы — ра́но и́ли по́здно, когда́-нибудь
-
2 икән
модал. сл.1)а) с именами образует составное сказуемое ока́зывается; оказа́лосьул сукыр икән — он, ока́зывается, слепо́й
бу кешеләр күрше авылныкылар икән — э́ти лю́ди, ока́зывается, из сосе́днего села́
ул безгә килгән икән — он, ока́зывается, прие́хал к нам
б) с гл. на -сы/-се (ока́зывается) на́до бы́лоиртәрәк киләсе икән — на́до бы́ло прийти́ пора́ньше
в) с гл. на -са/-сә хорошо́ бы, хорошо́ бы́ло бытагын берничә мәктәп ачылса икән — хорошо́ бы́ло бы, е́сли бы откры́лось ещё не́сколько школ
әйтсәгез икән — хорошо́ бы, е́сли б вы сказа́ли
2) в знач. частицы усиливает значение неопределённости в вопросительном предложении едва́ ли, вряд ли3) в знач. союзаа) участвует в присоединении усил. придат. предл. к главному раз, е́сли, так; в тако́м слу́чаетыңламыйсың икән, үзеңә үпкәлә — раз не слу́шаешься, то пеня́й на себя́
әйтәм икән, димәк, эшлим — е́сли говорю́, зна́чит, сде́лаю
б) с гл. на -ырга/-ергә е́сли... так; а уж е́сли... то, такшәһәргә барырга икән, башкалар белән барам — уж е́сли мне е́хать в го́род, так я пое́ду вме́сте с други́ми
-
3 көн
сущ.1) день; денёк, денёчек ( световой) || дневно́йкояшлы көн — со́лнечный денёк
шул ук көнне — в тот же (са́мый) день; в оди́н и тот же день
көн яктысында — при дневно́м све́те
көннәр озыная — дни стано́вятся длинне́е; дни прибавля́ют(ся)
көннең киче бар — у дня есть ве́чер
көнен барып көнен кайту — съе́здить в оди́н день
көнне үткәрү — проводи́ть день, корота́ть вре́мя
көн авышты — вре́мя уже́ за́ полдень
2) да́та ( календарная), срок, число́бүген нинди көн — како́й сего́дня день? како́е сего́дня число́?
атнаның беренче көне — пе́рвый день неде́ли
җыелышның көнен билгеләү — назна́чить день (да́ту) собра́ния
нәкъ көненә — то́чно в назна́ченный срок; день в день
айның соңгы көннәрендә — в после́дних чи́слах ме́сяца
шушы көннәрдә — со дня на́ день; в оди́н из ближа́йших дней
хатның язылу көне — да́та написа́ния письма́
Җиңү көне бәйрәме — пра́здник Дня побе́ды
туган көнне билгеләү — отме́тить день рожде́ния
3) день (су́тки)ял көне — выходно́й день
үткән көн — тре́тьего дня, позавчера́
икенче көнгә калдыру — отложи́ть на друго́й день
моннан берничә көн элек — не́сколько дней тому́ наза́д; за не́сколько дней до э́того
бүгенге көн белән яшәү — жить сего́дняшним днём
көн көнгә охшамас — день на́ день не прихо́дится
4) вре́мя, пери́од; срокнәкъ көне! — как раз (са́мое) вре́мя! са́мое удо́бное вре́мя!
бу көннән башлап — с э́того вре́мени (дня)
көне килгәч сөйләрмен — придёт срок (вре́мя), расскажу́
революция көннәрендә — в пери́од револю́ции
картлык көннәре — ста́рческий пери́од, ста́рческая жизнь, ста́рость
көне көне белән — вре́мя от вре́мени; времена́ми
5) разг. со́лнцекөн туды — со́лнце взошло́
көн бату — захо́д со́лнца; зака́т
көн кыздыра — со́лнце печёт
ашлыкны көнгә тарату — суши́ть зерно́ на со́лнце
6) пого́дакөн бозылды — пого́да испо́ртилась
иртәгә көн аяз булачак — за́втра бу́дет я́сная пого́да
7) перен. жизнь, житьё, житьё-бытьё; существова́ниесинең көннәр алда әле — твоя́ жизнь ещё впереди́
балык көне күл белән, егет көне ил белән — (посл.) жизнь ры́бы свя́зана с о́зером, жизнь мо́лодца - с наро́дом
8) перен. судьба́, у́частьнинди көнгә калдык бит! — кака́я у́часть (нас) пости́гла! до чего́ (мы) до́жили
•- көн аша- көн буе
- көн буена
- көн дә
- көн караңгылану
- көн күбәләкләре
- көн саен
- көн саен була торган
- көн тигезлеге
- көн туу
- көн уртасы
- көн уртасында
- көн урталарында
- көн уртасындагы
- көн үткәрү
- көн элгәре
- көн эчендә
- көн яктылыгы
- көн яктыру
- көнен күрсәтү
- көннеке көнгә
- көннәр буе
- көннең көн буе••көн дими, төн дими — не счита́ясь со вре́менем; кру́глые су́тки
көн дә бәйрәм, көн дә туй — ка́ждый день пра́здник
көн дә көн дә — каждодне́вно, постоя́нно; день за днём
көн (көннең) кадагына сугу — ≈≈ на зло́бу дня
көн кичерү — см. көн итү
көн күзе йомылу — темне́ть
көн күрсәтмәү (бирмәү) — житья́ не дава́ть (кому-л.), держа́ть в чёрном те́ле; сжива́ть со́ свету (кого-л.)
көн тәртибе — пове́стка (поря́док) дня
көн үткән саен — с ка́ждым днём; день ото дня́, чем да́льше
көн яктысын күрмим — ( клятвенное изречение) пусть не уви́жу све́та (бе́лого)
(нинди) көнгә калу; (кем) көненә калу — оказа́ться (оста́ться) (в каком-л.) тру́дном положе́нии
көнгә чыгару — вы́вести на чи́стую во́ду; разоблачи́ть
көне бүген түгел — ещё не наста́ло вре́мя; не сего́дня, когда́-нибудь да попадёшь
көне җитеп килү — быть на снося́х
көне килү — пришло́ (наста́ло) (чьё-л.) вре́мя
көннәр эчендә — в счи́танные дни
көнне көнгә ялгау (ялгап бару) — свести́ (своди́ть) концы́ с конца́ми (букв. соединя́ть оди́н день с други́м)
көннең кадагына сугу — затра́гивать зло́бу дня; быть злободне́вным, своевре́менным
көннең көне буе(на) — це́лый день; см. тж. көнозын
- көн юккөннең көнендә — ка́ждый день; что ни день, то; изо дня́ в день, ежедне́вно
- көн итү
- көн күрү
- көн кебек ачык
- көн бетү
- көне бетү
- көне җитү
- көннәрдән бер көн
- көннәрдән бер көнне
- көннәрнең берендә
- көннәре санаулы
- көнне төнгә ялгап
См. также в других словарях:
иртәгә — рәв. 1. Бүген артыннан ук килгән көнгә; икенче көнгә 2. күч. Киләчәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таң — I. Кояш чыгар алдыннан көнчыгыштан көчәя барып сирпелгән яктылык. Кояш чыгар алдыннан яктыру вакыты. ТАҢ АТТЫРУ – Таң атканда уяу булу, таң атканны көтеп яки күзәтеп тору. ТАҢ АТУ – 1. ТАҢ СЫЗЫЛУ – Офык читендә сызылган шикелле яктылык сизелә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чык — Елның җылы айларында кичен, төнлә яки иртән дымлы һава салкынаюдан үсемлекләр, туфрак һәм әйберләр өстендә барлыкка килгән су тамчылары. Тәүлекнең шундый тамчылар төшкән вакыты иртәнге чык белән бакчага чыгу. ЧЫКЛЫ ҮЛӘН – Сазда үсә һәм бөҗәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аш — I. 1. Ашарга яки эчәргә яраклы ашамлык, азык аш кашыгы 2. Беренчегә бирелә торган шулпалы азык 3. Ашау, азык кабул итү. Иртәнге , көндезге , кичке сүзләре белән килгәндә, билгеле бер ашау вакытын белдерә. Шул вакытларга билгеләп әзерләнгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җирдән — – барган җиреннән ашамас җиреңнән ашарсың 27. терк. Җирдә тик утырасы җирдә. ҖИР АЛМАСЫ – диал. Бәрәңге. ҖИР ГРУШАСЫ – Топинамбур. ҖИР КАБЫГЫ – Җир шарының тышкы каты катламы. ҖИР КҮЧӘРЕ – Җирнең үзәге аша үтеп ике полюсны тоташтырган уйланма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиреннән — – барган җиреннән ашамас җиреңнән ашарсың 27. терк. Җирдә тик утырасы җирдә. ҖИР АЛМАСЫ – диал. Бәрәңге. ҖИР ГРУШАСЫ – Топинамбур. ҖИР КАБЫГЫ – Җир шарының тышкы каты катламы. ҖИР КҮЧӘРЕ – Җирнең үзәге аша үтеп ике полюсны тоташтырган уйланма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кырау — (КЫРАУЛАНУ) – Гадәттә язын һәм көзен төнлә яки иртәнгә таба температура 0 градустан төшеп, җир өстендә барлыкка килгән бәс, сыкы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге